Ustalanie dochodu (straty) w drodze oszacowania

Jeżeli podatnik nie prowadzi ewidencji rachunkowej, bądź też jąprowa- dzi, ale w sposób błędny czy wadliwy, stan taki nie zapewnia możliwości ustalenia wysokości podstawy opodatkowania i należnego podatku jedynie na podstawie określonej w ust. 1 komentowanego artykułu, czyli na podstawie prowadzonych zgodnie z przepisami wszelkich koniecznych ewidencji. Sytuacja taka nie oznacza naturalnie, że deklarowany przychód nie został osiągnięty lub był osiągnięty w innej wysokości, albo, że dany wydatek czy koszt nie wystąpił. Jak już wspominaliśmy, w następstwie nieprawidłowego prowadzenia rachunkowości dochodzi do ustalenia dochodu (straty) w drodze oszacowania. Ordynacja podatkowa w art. 23 stanowi, że organ podatkowy określa 7 podstawę opodatkowania w drodze oszacowania wtedy, gdy:

– brak jest ksiąg podatkowych lub innych danych niezbędnych do jej określenia, lub

– dane wynikające z ksiąg podatkowych nie pozwalają na określenie podstawy opodatkowania, lub

– podatnik naruszył warunki uprawniające do korzystania ze zryczałtowanej formy opodatkowania.

Przy czym organ podatkowy odstępuje od określenia podstawy opodatkowania w drodze oszacowania, jeżeli dane wynikające z ksiąg podatkowych, uzupełnione dowodami uzyskanymi w toku postępowania, pozwalają, na określenie podstawy opodatkowania.

Zgodnie z art. 24 RachU, księgi powinny być prowadzone rzetelnie, 8 bezbłędnie, sprawdzalnie i na bieżąco. W sytuacji kiedy podatnik prowadzi księgi z naruszeniem jednej lub kilku z powyższych zasad, organ podatkowy przystąpić może do szacowania dochodu (straty), jeżeli nie będzie posiadał innych danych pozwalających na ustalenie wyniku podatkowego. Także w sytuacji ekstremalnej, gdy ewidencji rachunkowej podatnik nie prowadzi w ogóle, organ może oszacować podstawę opodatkowania. Zgodnie jednak z orzecznictwem: „szacunkowe ustalenie podstawy obliczenia podatku stosuje się wtedy, kiedy organ podatkowy w ogóle nie dysponuje materiałami pozwalającymi na ustalenie tej podstawy oraz kiedy materiały posiadane przez organ podatkowy są niewystarczające do ustalenia podstawy lub też nie są wiarygodne. W tym ostatnim przypadku zastosowanie szacunku wiąże się z dokonaniem przez organ podatkowy wnikliwej i wszechstronnej oceny materiału dowodowego, pozwalającej nabrać przekonania, że w danej sprawie adekwatne do zaistniałych okoliczności będzie właśnie oszacowanie podstawy opodatkowania” – wyrok NSAz 21.1.1998 r. (I SA/Gd 1223/98, LEX 33826).